 |
Theorie
Hoewel in sommige kringen een tandriem steeds populairder wordt, hebben de meeste fietsen tegenwoordig een kettingaandrijving. Alleen op beurzen kom je sporadisch ook nog wel een cardanaandrijving tegen en een tandriem blijft voorbehouden aan naafversnellingen ed Fietskettingen hebben nu allemaal een steek van 1/2" (12.7mm), dat is de hartafstand van de om de scharnierpennen gelagerde rollen. Op historische fietsen kom je nog wel andere tegen, en baanfietsen hadden nog heel lang een blokketting met een steek van 1". Shimano probeerde ooit een baangroep met een kettingsteek van 10mm (nooit de achternaaf kopen - ebay kopers opgelet!- tenzij je weet waar je aan begint). Maar met de 1/2" steek ben je er nog niet:
|
 |
Duidelijk verschillend
is de breedte van de ketting. Gewone fietsen hebben
meestal 1/2" x 1/8" (ketting links),
derailleurfietsen 1/2" x 3/32" (rechts). Het
laatste getal geeft de inwendige breedte aan. Bij
racekettingen heeft de inwendige breedte echter aan
kracht verloren, omdat voor 8, 9 en 10 speedsystemen
de ketting platen dunner worden. Zo is 8 speed
ketting 7.1mm breed en 9 speed ca 6.8mm, terwijl de
tandwielen even dik blijven. 10-11 of 12 sp ketting
is uitwendig nog smaller
Ook de profilering van de kettingplaten
om het schakelen te verbeteren is op deze foto bij
de derailleurketting goed te zien. En bij de
stadsfietsketting mogen de pennen best uitsteken,
want er is toch geen voorderailleur met kooi |
 |
Derailleurketting is
extra buigzaam in de dwarsrichting, dit wordt
bereikt door een andere opbouw van de
binnenschakel.. Bij de raceketting zijn de
binnenplaten rond de gaten doorgezet. Het rolletje
van de ketting draait op dit randje (pijl), en de
binnenplaat schuift en draait onafhankelijk van zijn
overbuurman op de kettingpen. Bij een gewone ketting zijn beide binnenplaten met een holle scharnierbus (zie pijl) vast verbonden. Doordat raceketting als het ware een afvoergoot tussen beide binnenplaten heeft is de ketting bovendien wat minder gevoelig voor vuil. |
 |
De kettingpons
Om de ketting open te maken heb je in het algemeen een kettingpons nodig. De kettingpons bestaat uit een huis, een aambeeld om het rolletje van de ketting op te leggen, een holle tegenhouder (om het pennetje doorheen te drukken, en de schroefspindel voorzien van een drukstift. |
 |
|
 |
|
 |
Een relatief brede ketting
met uitstekende pennen (pak
hem beet tot en met 7sp) kun je met de pons ook weer
dicht maken. Als de ketting niet gebogen wordt (geen
derailleur) is het ook allemaal minder kritisch
NB: Aan de buitenzijde
gladde ketting (waarbij de pennen dus nauwelijks
uitsteken) is niet goed met een simpele
kettingpons weer dicht te maken, want de pennen
zouden dan na montage geklonken moeten worden.
Daarom worden de meeste 8-9-10 enz kettingen
tegenwoordig geleverd met een aparte sluitschakel.
Bij zo'n schakel maak je de ketting met de pons op
lengte en verbind je de einden met de
sluitschakel. zie verderop
|
 |
|
 |
Shimanokettingen zijn vrij los geklonken.
En ze willen geen licentiekosten betalen voor ewen
powerlink. Als je een schakel wil dichtmaken moet je
die in principe met een speciaal overmaats pennetje weer aan elkaar
zetten, omdat de ketting anders op die plek wel erg
makkelijk openbarst. Maak je de ketting een volgende
keer weer open, zoek dan een verse
schakel uit.
De pen is voorzien van een dun
inloopstuk om mee te beginnen. Het dikkere eind
(hier links) druk je met de pons verder in de
ketting. Vervolgen breek je het uitstekende dunne
stuk af met een tang oid (zwarte pennen zijn 8
speed, grijze pennen zijn 9 speed, zilver is
10sp.) |
 |
NB: 9, 10 enz speed ketting
is zo smal dat die niet betrouwbaar met een
kettingpons aan elkaar gezet kan worden. De
fabrikant levert er daarom een speciale
sluitschakel of speciale verbindingspen bij.
Raadpleeg in dat geval de gebruiksaanwijzing
van de fabrikant. Het
makkelijkst zijn de sluitschakels, die voorzien
zijn van sleutelgaten. Je schuift de twee helften
gelijktijdig in elkaar, en als je aan de ketting
trekt schuiven de pennen klem in het kleine gat.
Afhankelijk van het type heb je om de ketting open
te maken enige kracht nodig, dit voorkomt dat de
ketting spontaan open gaat als de fiets zonder
achterwiel vervoerd wordt. Klikt zo'n schakel vast
dan is een speciale sluitschakeltang handig om de
verbinding weer open te schuiven. Afgebeeld is een 9 sp (goud) sluitschakel van Sram, de 8sp is zwart of zilver. Ze passen ook op Shimanokettingen. De meeste schakels open je door ze eerst plat te knijpen, en dan pas te schuiven. Als de ketting heel vies is verhindert het vuil dat je de ketting voldoende kunt samendrukken: schoonmaken en even masseren helpt dan, of boos worden en een sluitschakeltang of pomptang pakken. Sluitschakels gaan net zo lang mee als de ketting. Als een ketting versleten is zijn de kettingpennen ingesleten, en de sluitschakel is echt niet van onslijtbaar wondermetaal. Beetje onzin om een nieuwe ketting te monteren met daarin een speciale schakel om je tandwielen te slopen. Maar je kunt hem natuurlijk bewaren voor geval van nood. |
| Smeren De toonbank bij de fietsenmaker zakt door van de teflonsprays, siliconensprays, waxen, olies enz in kleine potjes met grote namen en prijzen. Denk aan een parfumeriezaak en je snapt dat hier een diepe psychologische behoefte achter schuil moet gaan. De aan een kettingsmeermiddel te stellen eisen zijn:
Schoonmaken Uitkoken
|
|
  |
Slijtage Vernieuw de ketting als die meer dan 1% gerekt*) is. Een te lang gesleten ketting past niet meer tussen de tanden en vreet tandwielen (de kracht wordt niet meer verdeeld maar komt terecht op de eerste tand die in aangrijping is), en vervolgens trapt ook de nieuwe ketting door. De slijtage van de ketting kun je opmeten met een lineaal, bijvoorkeur een met een verdeling in inches, want dat komt mooi uit met de kettingsteek van 1/2". Meet de lengte van op van 24 schakels= 12"= 305mm. Is de ketting meer dan 3 mm (dus een pendikte) gesleten, dan is hij aan vervanging toe. Meet je veel meer slijtage, dan is de kans groot dat de tandwielen ook al te ver heen zijn. Alleen de ketting vervangen zal dan geen zin meer hebben, en dan kun je net zo goed nog even doortrappen op het versleten materiaal en doorsparen tot de ketting begint over te slaan. Ben je dol op apparaatjes dan kun je ook kalibers kopen (Park-Tools, Rohloff) waarmee je snel de slijtage kunt bepalen. Campagnolo geeft een procedure voor het meten van de slijtage met een schuifmaat. Op de
bovenste foto kun je goed zien wat er gebeurt bij
iemand die goed gas geeft en te lang doorgaat: (van
links naar rechts) rol gebroken, stuk uit rol
verdwenen, en ernstige slijtage van het
roloppervlak. De kettingverlenging viel op zich mee,
maar de rollen zelf hebben veel speling. Reken maar
dat zo'n ketting bij aanzetten flink knalt!
|
 |
Waarom
trapt mijn ketting door? Hier een vergelijking tussen een totaal versleten voortandwiel en een nieuwe (onder) Het aanzicht is van de binnenkant dus de ketting trekt naar rechts. De tandvorm is gemodificeerd met afvoergoten voor modder (zodat de ketting niet vast klemt op de punten), extra afschuining op de niet dragende kant van de tandvorm (zodat de ketting makkelijker in de tandholte valt) en nokken om de ketting bij het van klein naar groot schakelen mee op te tillen. Maar de rechterkant van de 'berghelling' heeft nog steeds de halfronde vorm zodat de kettingrol precies aanligt. Bij de versleten tanden is dat een ander verhaal, aan de vlijmscherpe punt zie je al dat er veel materiaal weg is (in rood aangegeven) De ronde radius is weg, de helling is uitgevlakt en er is een skischans ontstaan waar de ketting met weinig kracht omhoog en overheen kan schuiven |
| Welke
ketting past? Als je de ketting wil vervangen moet je weten hoe breed die mag zijn. Een stadsfiets/baanfiets/singlespeed kan afgemonteerd zijn met smalle (3/32"=~ 2mm) of dikke (1/8"= 3.2mm) tandwielen. De ketting moet voldoende binnenruimte hebben om niet vast te klemmen op de tanden. Te breed op smalle tanden wil wel, maar zal meer lawaai maken. Bij een derailleurfiets kijk je hoeveel tandwielen je achter hebt. Meer kransjes= dichter op elkaar en dus heb je dan een ketting nodig die niet te breed is en veel uitsteekt. Een 8speed ketting op een cassette met 9 kransjes werkt niet, de ketting loopt vast op het grotere kransje er naast. Iets smaller lukt wel, bv 9sp op een 8sp cassette, maar zo'n ketting is duurder, en met een voorderailleur ga je merken dat het schakelen minder wordt. De nu te brede kooi heeft moeite om de ketting voldoende opzij te drukken omdat die verder moet bewegen voordat de ketting geraakt wordt. Schakel je weinig heb je wel het voordeel dat de ketting schuiner kan lopen voordat die langs de kooi of het volgende tandwiel schuurt. Bij nog grotere verschillen kan de veel te smalle ketting ook klem komen te zitten tussen de voorbladen, of gaan schaatsen op de toppen ipv over de tanden te vallen. 6-7-8 speed aandrijflijnen maken voor het schakelen met de voorderailleur gebruik van het feit dat de kettingpinnen uitsteken. Met de gladde 9-10 etc kettingen werkt dat niet meer en zitten er uitsteeksels op de bladen om de ketting op te tillen. Een moderne gladde ketting op een klassieke fiets schakelt voor dus minder Merk en prijsklasse is verder ondergeschikt, een XT achterderailleur wil best met een Alivio cassette en een ketting van een ander merk schakelen, als je maar een passende variant uitzoekt. Er zal verschil in prijs zijn, sommige kettingen schakelen beter of stiller, en de slijtvastheid is ook variabel. SRAM heeft nu een 12sp ketting (AXS flat top) met een grotere niet standaard diameter voor de rollen, daar een standaard ketting voor substitueren zal wel niet fijn zijn |