Framescheuren en andere ongemakken
(C) m.s.gerritsen
1999-2005
inhoud:
reparatie, plakken en spalken, ongevalschade,
frameschade,
derailleuroog
richten
Problemen met
frames zijn te verdelen in twee categorien: vermoeingsschade en overbelasting
door een valpartij oid. Vermoeing ontstaat door een te grote wisselende
belasting. Het materiaal begint in te scheuren, en op een gegeven moment
is de restdoorsnede zo klein dat deze spontaan breekt. Bij een vermoeingsbreuk
kun je vaak al met het blote oog twee zones onderscheiden: de gegroeide
scheur die misschien aangeroest is of juist erg glad door de schurende
werking, en de verse breukzone. Vermoeingsbreuken ontstaan vaak op een
punt waar een spanningspiek in het materiaal zit: bijvoorbeeld vanuit een
gat in de buis (de remkabel door de bovenbuis is berucht), rond de scherpe
hoek van een op de onderbuis gesoldeerde commandeurnok, of waar een grote
diktevariatie optreedt, zoals bij een luguiteinde. Het is aan te raden
om je frame en kritische onderdelen zoals het stuur periodisch op scheurvorming
te controleren, zeker als je het idee hebt dat het frame slapper is geworden
of vreemd kraakt. Maak de fiets schoon, en bekijk de lak op barsten of
roestlijntjes in de verf. Let vooral op plaatsen waar 'iets gebeurt' in
de buis, dus bij knooppunten, rond gaten, bij opgesoldeerde delen etc.
Op deze pagina staan nog meer voorbeelden.

Reparatie
Er zijn veel constructiemethoden
en ook veel verschillende technieken mogelijk om de boel te repareren.
Hete verbindingsmethoden
framemateriaal |
proces |
commentaar |
Staal |
Hardsolderen
met zilver |
altijd bruikbaar |
|
Hardsolderen
met koper |
altijd bruikbaar,
behalve op met zilver gesoldeerde knooppunten |
|
MIG lassen |
bruikbaar afhankelijk
van de vaardigheid vd lasser, maar niet ter plaatse van soldeerverbindingen |
|
TIG
lassen |
aanbevolen,
behalve ter plaatse van soldeerverbindingen en waar zeer dunne buis aan
de achterzijde zeer verontreinigd is |
|
Autogeen lassen |
bruikbaar,
behalve ter plaatse van soldeerverbindingen. Goed bij verontreiniging |
|
Electrisch
(elektrode) lassen |
nauwelijks
geschikt voor dunne fietsbuizen |
Aluminium |
MIG lassen |
beperkt aanbevolen,
commentaar als bij TIG |
|
TIG
lassen |
aanbevolen,
maar beter voor 6xxx dan 7xxxx aliage, ivm de onuitvoerbaarheid van de
bijbehorende warmtebehandeling |
|
Hardsolderen |
bruikbaar bij
nood, mits het materiaal goed gereinigd kan worden, commentaar als bij
TIG |
Titanium |
Solderen |
experimentele
techniek, zul je niet vinden |
|
TIG lassen |
aanbevolen,
maar alleen uitvoerbaar door ervaren titanium lasser |
Techniek
Je kunt een
scheur in een stalen frame laten solderen of lassen, maar zo'n reparatie
is meestal niet sterker dan het frame van voor de scheur, en dit zal dus
maar even soelaas bieden. Het meesolderen van een versterking is dus aan
te bevelen.
Hardsolderen
is een techniek waarbij twee stalen onderdelen worden verbonden door het
toevoegen van een materiaal met een lager smeltpunt zoals bijvoorbeeld
zilversoldeer of messingsoldeer. In het laatste geval spreekt men ook wel
van koperlassen. Koperlassen is een vrij gebruikelijke techniek in de carrosseriebouw,
zodat het niet raar is om met een gescheurd frame naar een carrosseriebedrijf
te stappen ipv een fietsenmaker (de meeste fietsenmakers kunnen alleen
maar schroeven). Een reparatie kent de volgende fases:
-
demonteer de in
de weg zittende onderdelen en verwijder alle verf, vuil en roest, met vijl,
staalborstel,
schuurpapier en ontvetter.
-
knip om een scheur
te versterken een versterkingsblik en klop het op maat. Is een buis helemaal
doorgescheurd, dan kun je ook een passend buisje in of om de buis schuiven.
Zaag de versterkingsbuis einden dan schuin af om een abrupte overgang te
vermijden.
-
Breng vloeimiddel
aan, soldeer de scheur, en laat het frame op een tochtvrije plaats aan
de lucht afkoelen. Afkoelen met water tijdens of na het solderen is bij
rijwielbuis niet aan te bevelen.
Behalve door middel
van solderen kan een frame ook gelast worden. TIG lassen is dan het beste,
maar wel erg high-tech voor in de rimboe. Bij TIG lassen wordt met een
lastoorts een vlamboog getrokken, en met de hand toevoegmateriaal bijgevoegd.
Een Argon mengsel (achter op de lasmachine staat dus een grote stalen gasfles)
stroomt uit de toorts over de laszone en dekt deze af om verbranden van
de las te voorkomen.
Een Low-tech
benadering is autogeen lassen, dus ouderwets met de vlam. Dit werkt niet
best met Reynolds 531 en hoger, maar wel met 25crmo4 ed. Chroom molybdeen
werd in de jaren dertig ontwikkeld voor autogeen gelaste vliegtuigconstructies,
dus dat moet nu ook nog kunnen. Wel is belangrijk dat het frame even opgewarmd
word, en rustig mag afkoelen. Zoek wel een lasser uit die kan lassen, een
vrolijk type met veel witte tanden maar zonder lasbril is leuk op de foto,
maar jammer van de vakantie.
Dikkere buizen
(rond 1 mm) zijn misschien met een MIG-apparaat aan elkaar te spetteren,
maar alleen als je niks anders kunt vinden. Een electrisch MIG-apparaat
is herkenbaar aan het karakteristieke knetterende geluid, de fles beschermgas
achterop en de spoel voor het lasdraad dat door de lastoorts wordt aangevoerd.
Het is een handig apparaat dat je in veel fabrieken en garages tegenkomt,
maar niet optimaal voor dun werk.
Het simpelste
electrische lasapparaat is herkenbaar aan de opbrandende lasstaven (electrode)
die in een handgreep worden geklemd. Voor tuinhekjes en oceaanstomers is
dat een prima proces, maar van je fiets zal weinig overblijven.
Plakken
en spalken
Als je je been
gebroken hebt, laat je het in het gips zetten, en het zelfde kun je doen
met een gebroken frame. Alleen gebruiken we voor voldoende sterkte glasvezelband
(of carbon) en epoxy. Kun je geen epoxy vinden, gebruik dan een dunne tweecomponentenlijm,
dat is ook -dure- epoxy. Epoxyhars voor lamineren wordt veel gebruikt in
de jachtbouw en surfsport, en is in kustgebieden makkelijk te vinden. De
reparatie is toepasbaar op stalen, aluminium en composiet frames, en behelst
weer een aantal stappen:
-
Schuur het frame
over een flink gebied rond rond de scheur blank, en ontvet het oppervlak.
Schuur bij een composiet frame tot op de vezels, meestal moet er eerst
een boel plamuur of gelcoat af.
-
Boor gaatjes in
de scheureinden (2mm) in een poging het verder lopen van de scheur te stoppen.
-
Breng bij een alumiunium
frame epoxy aan, en schuur door de epoxy heen, zodat de epoxy op blank
metaal hecht. Dit is een vies karwei, waar je zeker handschoenen bij nodig
hebt. Natte epoxy op de huid kan allergieproblemen veroorzaken!
-
Leg een strook
glasvezelband op een met een plastic zak beklede plank, en smeer de band
in met de rest van de epoxyhars: gebruik een kwast of een plamuurrubber.
Wikkel deze en volgende stroken om de gehavende plek en maak er een mooie
'lug' van met netjes overlappende lagen. Pak het kleverige verband in met
plastic (krimpfolie is natuurlijk helemaal mooi) en omwikkel dit strak
met plakband. Laten uitharden.
Zie ook hier
Ongevalschade
(fiets)
Een valpartij zit
in een klein hoekje. Kun je jezelf weer van de weg rapen, en staat je hoofd
nog naar verder fietsen, dan is de volgende vraag hoe de fiets er aan toe
is. En hoewel een vakantiefiets bij een valpartij op de volgepakte tassen
zal vallen, en er daardoor meestal beter vanaf komt dan de piloot, is dat
nog geen garantie. Ga je gewoon onderuit dan zijn het meestal de uitsteeksels
(zadel, stuur, pedalen, wielen) die het moeten ontgelden, maar bots je
ergens bovenop, dan krijgt het frame het meestal zwaar te verduren.
Zadelschade
beperkt zich meestal tot afgesleten hoeken, wat niet mooi is maar verder
ongevaarlijk. Veel MTB zadels komen daarom al standaard met slijtvaste
en los leverbare Kevlar hoeken. Heeft het zadelframe een klap gehad dan
kan het krom zijn. en kun je proberen het weer recht te buigen. Laat het
zadel daarbij op de zadelpen zitten, dan heb je tenminste aan een kant
al houvast. Een kromme zadelpen moet je niet proberen recht te buigen,
en bij scherpe knikken of scheuren is vervangen direct noodzakelijk.
Ook kromme
sturen en stuurpennen moet je niet proberen recht te buigen. Is een stuureinde
krom of diep gegroefd, dan kun je daar in principe wel lang mee doorrijden,
maar hoe dichter de schade bij de stuurvoorbouw zit hoe hoger de belasting
en dus hoe groter het risico op scheurvorming en plotselinge breuk. Rij
je er mee door, controleer de beschadiging dan frequent op scheurvorming,
en wees bedacht op rare geluiden. Zit de schade in de eerste 15 cm gemeten
vanaf de klemstrop dan zou ik het stuur bij de eerste gelegenheid vervangen.
En stop het open stuureinde weer dicht met een kurk als je het dopje kwijt
bent geraakt, de volgende keer dat je er valt kun je daar veel plezier
van hebben!
Een kromme
pedaalas voel je onmiddelijk als je weer op de fiets stapt. Rij daar niet
lang mee door, want bij intensief trappen is het risico van blessures levensgroot.
De as direct vervangen dus, of een ander pedaal monteren. Maakt de pedaalas
bij het losschroeven geen kromme indruk, dan kan ook de crank krom zijn.
Een op het oog nauwelijks zichtbare verbuiging in gesmede cranks kun je
soms laten richten (grote bankschroef, ditto nylon hamer en een flinke
koevoet), bij goedkope gegoten crankstellen moet je zonder meer vervangen.
Wielen: kleine
slagen kun je met de spaaksleutel weer prima richten, maar als de velg
erg krom is geworden, en dus de spaken vervolgens erg ongelijk gaan dragen
zit je op termijn aan een nieuw wiel of nieuwe velg vast. Als de spaken
ongelijk belast worden krijg je voortdurend terugkerende spaakbreuk. Bij
achterwielen met opgeschroefd freewheel is een kromme achteras niet ongewoon:
verwijder het wiel, draai aan de as en bekijk de relatie tussen as en het
gat in het freewheel. Vervang de as voor dat hij helemaal gebroken is,
want het kan ook funest voor je frame zijn (padbreuk).
Frameschade
Schade aan het
frame valt in de categorieen krom of deuk. Niet scherpe deuken zijn doorgaans
ongevaarlijk, bij een krom frame zijn de risico's afhankelijk van de aard
van de vervorming. Een klassieke deuk is de plek in de bovenbuis waar het
racestuur tegenaan is geklapt. Niet mooi, maar zeker als de randen niet
scherp zijn niet iets om je technisch gesproken druk over te maken. Andere
plekken waar na een valpartij een deuk achter kan blijven zijn rond het
balhoofd waar een remonderdeel (tegenhouder, remarm van een zijtrekrem)
tegen het frame is geklapt. Het frame kan daar meestal wel tegen, voor
de rem is het minder. Hou het frame in de gaten, en wissel de armen van
de voorrem om als die krom is met de minder kritische achterrem of koop
een nieuwe.
Of je op een
krom frame kunt doorrijden hangt af van de schade. Misschien dat het frame
zelfs weer gericht kan worden. Als het frame nog net zo stuurt als voorheen
is de kans trouwens groot dat het nog recht is. Bekijk voor de zekerheid
de onder- en bovenbuis op schade (ribbels in de buis, scheurtjes in de
lak, lugs die open gaan staan), en voel met je vingertop langs de buis.
Opgereden
frame: nauwelijks meer ruimte tussen band en frame, deuk in de onderbuis,
knik in de bovenbuis gecamoufleerd met plakband.
Stompzinnig,
want als de buis gaat scheuren doet die dat dus nu onzichtbaar!
En is de voorvork
nog recht? Als het voorwiel opeens moeilijk uit de vork gaat, het wiel
uit het midden staat of de voornaaf niet meer evenwijdig aan de vorkkroon
loopt (dan staan de remblokjes dus opeens beide niet meer evenwijdig aan
de velg) is er wat verbogen. Een voorvork met flauwe knikken kun je weer
recht (laten) buigen, is de binnenbalhoofdbuis krom (controleer of het
stuur nog netjes kan draaien zonder dooie punten) of is er een buis gerimpeld,
dan is snel vervangen de enige optie. Bij meer vergevingsgezinde stalen
voorvorken heb je wat meer speling (lees: kilometers) dan bij aluminium,
maar knikken en rimpels zijn een prima beginpunt voor vermoeingsscheuren.
Derailleuroog
richten
In een valpartij
wil een derailleuroog nog wel eens verbuigen, waardoor de indexderailleur
niet meer naar behoren zal functioneren. Ook is het mogelijk dat
bij de eerste keer terugschakelen de derailleur in de spaken belandt en
afbreekt. De fietsenmaker heeft voor het richten echte spullen, onderweg
lossen we dat als volgt op:
-
Stel de derailleurschroef
bij totdat je de zaak echt kunt repareren,
-
Schroef de derailleur
los, het kabeltje kun je meestal laten zitten,
-
Zet het achterwiel
achterstevoren in het frame, want anders zit het pignon in de weg,
-
Neem het voorwiel,
en schroef dit met de snelspanner door het derailleuroog vast. Buig het
voorwiel nu zo dat beide velgen weer parallel staan.
De uitvaleinden
kun je op de zelfde manier richten. De as van het achterwiel is echter
dikker dan de vooras, dus die past niet in de voorpad. Een voorwiel lenen
van een reisgenoot is dan een goede oplossing.