Framebouwen
{c} m.s gerritsen 2010-2024

"so you wannabee a framebuilder? Keep your dayjob!"


Framebouwen is voor velen een leuke hobby, en sommigen slagen er zelfs in er een inkomen mee te verwerven ;) Voorwaarde is dan wel dat je leuk werk belangrijker vindt dan een groots inkomen.
Om het framebouwen te leren zijn er veel cursussen, boeken,  websites en fora, maar de oude methode van in de leer gaan bij een meester zit er voor de meesten niet meer in.  Je zal dus zelf veel moeten uitvinden, en om belangstellenden een beetje op weg te helpen heb ik hieronder een aantal zaken kort op een rij gezet.
In de VS barst het momenteel van de framebouwers, dus veel van de spullen en info zal daar vandaan komen. Als je geen engels kent: pech!

Boeken:

Fora
 Nederlands
 Frans
Framebouw wiki


Framebuilding in the USA
Matt Wilkinson beschreef zijn visites aan Amerikaanse framebouwers: http://www.wcmt.org.uk/reports/891_1.pdf


Boodschappen doen

VS

UK
Italie
 nb zaken doen met italianen is apart.

Cursussen
Onder begeleiding een frame bouwen scheelt een boel tijd en fouten maken, en geeft je een standaard om je aan op te trekken. Deze lijst is zeker niet uitputtend. Voor je met iemand in zee gaat vergewis je er van dat je wat gaat leren. In twee dagen zelf een frame bouwen gaat niet lukken, dan kijk je toe hoe een vakman het echte werk doet.
En let op dat de docent een ervaren framebouwer is. Er zijn ook cursussen waar men vooral enthousiast is, niet gehinderd door enige relevante ervaring. En framebouwen is meestal net even anders als standaard metaalbewerken, en dat wreekt zich dan.

UK
VS

Italie
 NL
 Duitsland
Video
Op youtube en Vimeo zijn stapels filmpjes om de kunst af te kijken. Oude meesters zijn (IMHO) meestal interessanter dan de jonge & kewle garde. Rih is leuk, Paul Brodie is de moeite, klassieke Japanners (NAgasawa, Kavalinka) zijn leuk..

Beurzen

 Op kleine beurzen vindt je heel veel framebouwers bij elkaar die best over hun werk(wijze)  willen praten als je blijk geeft van enige kijk op het onderwerp. En met alleen kijken leer je ook al veel. Je zal er alleen voor moeten reizen.

Europa
VS
 en nog een zootje kleinere zoals

Spullen
Om een frame te bouwen heb je niet meer nodig dan een zaag, een vijl en een kolenvuur. Meestal is het arsenaal wat uitgebreider en neemt het alleen maar toe ;)
Uiteraard heb je het normale spul zoals moersleutels, vijlen, ijzerzaag, tangen en boren en tappen nodig. En bij mij ontaard ieder frame gauw toch weer in een exercitie van eerst nog even een hulpstukje fabrieken, dus restjes buis, plaat en oude spullen worden vaak weer hergebruikt

Mal.
Ga je lassen of lugloos solderen dan moet je alle buizen in de juiste opstelling kunnen fixeren. Dat kan op een vlakke tafel (vlak-tafel, machinebed, oud stuk biljart, nieuw en droge plaat MDF etc) met afstandhouders of met een echte framemal. Niet iedere framemal is dan even handig want ook om provisorisch te hechten moet je wel overal bij kunnen.
Bouw je een gelugd frame dan kan dat met veel minder mal als je de buizen in de lugs 'spijkert' . Dan kun je met een rechte balk en een paar wielen ook ver komen.
Mallen kun je kant en klaar kopen, maar zelf maken is ook een optie, bv uit extrusieprofielen ('meccano'). Voor specials zoals bagagedragers zal je altijd zelf wat moeten verzinnen. Dat kan ingewikkeld, maar soms ook simpel. Om bv een nokje op een frame te plaatsen kun je een kleminrichting bouwen. Maar je kan het nokje ook tijdelijk met ijzerdraad op zijn plek binden

Lassen
Ga je lassen dan heb je een TIG nodig (of MIG, als de ambitie niet verder rijkt dan een 'konijnenhok op wielen' ), DC voor staal, AC voor alu. En een voet (of vinger) pedaal om de stroom te kunnen varieren. Een kleine luchtgekoelde toorts is prima, je kan toch alleen maar een kwart buis per keer achter elkaar lassen. Argon komt in drukflessen, die kun je kopen of huren. De prijzen zijn heel  verschillend, doe je huiswerk. Een goede LCD laskap is aan te bevelen, en als je ogen wat ouder zijn heb je veel plezier van inserts (+2 dioptrie). Toevoegmateriaal is meestal 1mm dik, Er70s is prima (je kan ook migdraad gebruiken) , gelijk spoelgas aan de binnenkant is prachtig maar niet-RVS kan ook best zonder. Las je met ferritisch RVS draad ("Weldmold 880T etc) bedenk dan dat dat niet werkt icm messing soldeer. Dus niet gebruiken om te hechten icm een soldeerfillet

Solderen
Om te kunnen solderen heb je een propaan-zuurstof of acetyleen-zuurstof vlam nodig ( ok je kan ook met een TIG bronze fillets leggen). Propaan of Mapp is hoogstens geschikt voor een bidonmoertje. Zuurstof komt net als acetyleen of propaan in drukflessen, hoewel het ook mogelijk schijnt te zijn om een medische zuurstof concentrator te gebruiken. Met 'butagas' heb je dan een simpele inkoop. Branders moeten wel geschikt zijn voor of propaan of acetyleen.  Een lilliput set is handzamer dan een standaard set. In NL gebruiken we (altijd?) injector branders, die zijn anders dan waar je Amerikanen altijd over hoort.  Hun schroefdraad is ook voor alles anders, dus als je de aanbevolen soepele slangen van Tillman (VS)  gebruikt moet je dat ook oplossen.
Voor je met zuurstof of acetyleen flessen gaat stoeien moet je je goed inlezen in de risico's en in wat je vooral niet moet doen. Een raket die door het dak van jou en de overburen gaat is niet grappig. Technische scholen kunnen vaak wel een avondcursus op maat geven om je op weg te helpen met de omgang met lasspullen en technieken.

Soldeer
Voor zilversoldeer heb je flux nodig die werkt bij ~700 C, voor hardsolderen een flux die bij hogere temperaturen werkt. Zilverflux resten lossen op in water, maar resten koperflux kunnen glashard zijn.  Ik haal dus de flux van Cycle Design (LFB)  uit de VS of bij Ceeway, want die raak je wel kwijt met  onderdompelen in een vat koud water ipv een straalkabine,  Soldeerstaven zijn er in talloze variaties, de verschillen zijn in dikte, sterkte, vloeibaarheid en smelttraject. Zilversoldeer (50%) meestal in 1 of 1.5mm, voor fillets en padden in zetten gebruik ik 2mm CuZn39Sn . Voor lugs etc is dat niet dunvloeibaar genoeg, maar kun je ook beter zilver gebruiken

Klemblokken
Om een dunwandige buis vast te kunnen klemmen heb je buisblokken nodig. Die kun je kopen of zelf maken uit hardhout of nylon oid. Stalen blokken is icm de bankschoef niet zo handig, namelijk als je ze op het frame uis laat vallen bij het vele herpositioneren.
Een bankschroef (120-150mm) breed heeft bij voorkeur gladde bekken, dat klemt beter dan met losse inzetstukken. En gaat naar voren open terwijl de vaste bek voorbij de rand van de werkbank steekt. Ook nodig, een klemblok met een V-groef aan de ene kant en een bolle rug aan de andere kant. Daarmee kun je de geconificeerde buizen klemmen.

PBM
Pas gevijlde buizen zijn vlijmscherp, zeker voor het ontbramen, dus handschoenen zijn -achteraf?) verstandig als je nog niet zo handig bent.
Bij lassen en solderen leer je wel wat je waar wel en niet beet kunt pakken, dus ook dan zijn handschoenen praktisch. Maar dan niet die dikke leren voor het snijbranden, dan heb je geen gevoel
Werk uitsluitend in een voldoende geventileerde (en groot en hoog) ruimte (dus geen kelder, maar ook zonder tocht) en hou je hoofd uit de rook bij het solderen. Sommige mensen gebruiken een mondkap met filter, your call
Kleding: framebouwers spelen met vuur, dus je zelf in de fik steken hoort er bij. Als je denkt 'wat ruik ik', ben je het meestal zelf. Denk daar dus aan bij de kleding keuze, katoen is beter dan plastic
Bij TIG lassen gebruik je een laskap met de helderheid aangepast aan de lage amperages. Zilver solderen kan zonder speciale donkere glazen, maar voor koper solderen heb je een soldeerbril nodig.
Veiligheidsbril en een gelaatscherm (roterende staalborstel?) moet je ook hebben en op tijd gebruiken.
Ipv pleisters gebruik ik doorgaans afplakband of ducttape, dan hou je de wondranden beter op elkaar

Machines
Boormachine: minimaal een (accu) handboormachine, maar een kolomboor met klem is erg waardevol. Ook nodig een 5mm centerboor om een goede start in een dunne ronde buis te kunnen maken, en ev extra korte & stijve spiraalboren in 4.2-5 en 6 mm
Draaibank: nuttiger dan een freesbank, want op een freesbank kun je niet draaien, maar op een draaibank wel frezen.  Als de draaibank groot & stijf genoeg is kun je een frees in de hoofdspil zetten en de buizen op de support klemmen en zo uitfrezen. Bij een doorlaat van 1.125 kun je de huidge voorvorken (zitting) afdraaien. De 'Joint jiggers die je wel ziet voor onder de kolomboor lijken mij voor framebouwen niet stabiel genoeg.
Haakse slijpers ed: geven vooral een hoop rotzooi, dus bij een nieuw frame heb je ze eigenlijk nooit nodig. Stationaire bandschuurmachine: handig maar niet erg nodig, tenzij je een versie modificeert om buizen uit te hoeken.
Dremel met flexibele as en schuurrollen, gebruik ik vooral om de binnenkant van buizen schoon te schuren
Werkbank slijpmachine: boren slijpen, tig naald aanpunten..

Meetgereedschap
Schuifmaat, stalen linealen van 15cm, 30cm, 60 cm en 100cm. Linealen met alleen een metrische aanduiding, ander probeer je aldoor de verkeerde (inch) kant af te lezen. Kraspen, viltstift
Instelbare gradenboog, winkelhaak., Een vlakke ondergrond om je werk op te controleren is erg handig

Buigen
Als je een vorkbeen van een bocht wil voorzien heb je een buigblok nodig, met een radius van 225-275 mm en een V-groef om de buis te steunen en zo niet af te platten. De V-groef kun je zelf maken door twee helften van hardhout met een houtfrees van een 45 graden afschuining te voorzien, en de twee helften samen te stellen. Maar er zijn ook vorkscheden (en staande/liggende vorken) af fabriek met een bocht er in te koop

Lugs
Als je aan een lug wil vijlen moet je die vast kunnen klemmen. Dat doe je door ze op een buis te steken die voorzien is van een expander zoals bij een klassieke stuurpen. Is vast te koop, maar ook wel na te maken. Probeer dan oude MTB oversize stuurpennen te scoren, met bv een vulbus voor een zadelpen oid



.